این یادداشت به قلم دکتر علی بیت اللهی عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی

شعار ۲۰۲۲ روز جهانی آب: “GROUNDWATER – MAKING THE INVISIBLE VISIBLE”
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۹۲ روز ۲۲ مارس(دوم فروردین) را روز جهانی آب نامگذاری کرده است. شعار سال ۲۰۲۲ روز جهانی آب، (GROUNDWATER – MAKING THE INVISIBLE VISIBLE)، “آب های زیرزمینی، آشکارکردن آنچه که نهان است” انتخاب شده است.
شعار امسال روز جهانی آب، برای ما که با بحران آب و کسری فزاینده مخازن آب های زیرزمینی مواجه هستیم و با افت مستمر سطح آب سفره های زیرزمینی پدیده “فرونشست زمین” را در گستره سرزمینی خود، تجربه می کنیم، بس مهم و شایان توجه ویژه است.
“شعار امسال روز جهانی آب بنظر اینجانب، شعار گویایی است، آب های زیر زمینی و وضعیت آن، بوضوح آشکار کننده چگونگی مدیریت منابع آبی در کشور است، آب های زیرزمینی و کیفیت و کمیت و روند تغییرات آن، آشکارا، عیان کننده میزان توجه ما به حفظ محیط زیست است.
آب های زیرزمینی و وضعیت آن، گویای نحوه رعایت الگوی مصرف، میزان صرفه جوئی و درجه اهمیت ما به این مایه حیات است. روند تغییرات کیفیت و کسری مخزن آب های زیرزمینی در کشور، آئینه تمام نمای پیروی ما از الگوی توسعه پایدار است و بطور کلی و در یک عبارت ساده که جامعه جهانی به آن توجه کرده است، آب های زیرزمینی، آشکار کردن آنچه که نهان است، می باشد.”
بر همگان آشکار شده است وضع آب در کشور بحرانی است. این بحران به نظر اینجانب در کشور ما از دیرباز شامل ۴ حیطه عمده بوده است:( کمیت آب
کیفیت آب ، محیط زیست ، مدیریت و سیاست زدگی آبی)

تغییرات اقلیمی و خشکسالی های ممتد، استفاده بی‌رویه منابع آبی سطحی، افت سطح آب‌های زیرزمینی، و کاهش حداقل ۵۰ درصدی رواناب ها در کشور نسبت به متوسط درازمدت آن (از حدود ۸۰ میلیارد مترمکعب به حدود ۴۵ میلیارد مترمکعب و کاهش بارش حدود ۱۱ درصدی در همین دوره) و سیاسی کردن موضوع فنی و کارشناسی آب از جمله شاخص هائی است که “بحران آب” را در ایرانزمین بوجود آورده است.
کاهش حجم آب های زیرزمینی کشور که از سال ۱۳۵۵ در کشور بطور محسوس شروع شده با گذشت ۴۵ سال، میزان کسری آن به ۱۳۵ کیلومترمکعب رسیده است. افت سطح آب در تمامی حوضه های آبریز کشور محسوس و به تبع آن “فرونشست زمین” در تمامی استان های کشور در حال رخ دادن است. نسبت به سال ۱۳۵۵ و دهه ۵۰، تعداد چاه های آب در ایران بیش از ۱۷ برابر شده است و از ۴۵ هزار حلقه به بیش از ۸۰۰ هزار رسیده است.
با افت سطح آب های زیر زمینی، آب های زیر زمینی از افق های عمقی تحتانی تر استحصال می شود جائی که بدلیل شوری و ملحیت بالا، آب سنگین تر قرار دارد، چنین امری باعث شده است که EC متوسط آب های زیرزمینی کشور در مدت ۴۰ سال اخیر از ۲۳۰۰ میکروموس بر سانتیمتر به دو برابرمقدار متوسط قبلی خود یعنی به بیش از ۴۵۰۰ برسد. تعداد دشت‌های ممنوعه و بحرانی از ۲۲ دشت در سال ۱۳۴۵ به ۴۰۵ دشت ( ۲۷۰ دشت ممنوعه و ۱۳۵ دشت ممنوعه بحرانی، گزارش شرکت مدیریت منابع آب فروردین ۱۳۹۸) در آخر سال ۱۳۹۷ گردیده است. پیش بینی می شود که برداشت سالانه ۵۰ میلیارد متر مکعبی آب زیرزمینی که ۸۹ درصد آن در کشاورزی است، تعداد دشت های ممنوعه و بحرانی در کشور را بطور مستمر بیشتر و شامل کلیه دشت های کشور بنماید.
اثرات کاهش منابع آبی سطحی و زیرزمینی در ۴۵ سال گذشته، افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست زمین، کم‌آبی و خشکی رود‌ها، افت کیفیت آب های زیرزمینی، افزایش هزینه استحصال آب، خشکی دریاچه‌ها و تالاب‌ها، بیابان‌زایی، فرسایش خاک، ریزگردها بیکاری کشاورزان و کاهش قدرت خرید آنها، مهاجرت به شهرها و توسعه حاشیه‌نشینی و بروز منازعات آبی است.